Fonografisch Museum in Hoog Catharijne

In een krantenartikel uit 1987 zag ik bij toeval dat in Hoog Catharijne ooit het Fonografisch Museum gevestigd was. In dat jaar vond er een grote tentoonstelling plaats omdat de grammofoonplaat toen 100 jaar bestond. Ik kende het museum van een latere incarnatie in Hilversum, maar ik had geen idee van het verleden in het Utrechtse winkelcentrum. Nog eerder heeft het museum ook in Amsterdam gezeten.

Start in Amsterdam

Aan de wieg van het Fonografisch Museum stond Harry Belle. Hij was onder meer radiotechnicus en samensteller van het radioprogramma Toppers van Toen bij de AVRO. Zijn enorme kennis en verzameling van grammofoons en geluidsdragers leidde tot de oprichting van een museum.

Belle’s Fonografisch Museum begon begin jaren ´80 Amsterdam, op de hoek van de Elandsgracht en de Lijnbaangracht. Het museum kreeg daarbij financiële steun van de NVPI. Een artikel in het Reformatorisch Dagblad geeft een uitgebreide beschrijving van de collectie.

De verzameling die het museum presenteert, is niet zomaar een willekeurig bijeengekomen aantal afspeelapparaten. Het museum toont een hele ontwikkeling. Wanneer de bezoeker zich langs de nostalgisch aandoende vitrines beweegt, krijgt hij een overzicht vanaf Edisons eerste geluidsdrager tot en met de elektrische grammofoon. […]
Het museum toont natuurlijk veel meer dan hier genoemd kan worden. Maar om nog een greep te doen: een geweldige verzameling naaldendoosjes, een verzameling koffergrammofoons en stereotorens; indrukwekkende meubels met bovenin de grammofoon en onderin laden voor platen of, uit later tijd, enorm grote elektrische luidsprekers.

Opening van het museum in Utrecht

Om redenen die ik niet precies ken, kon het museum niet in Amsterdam blijven. Er was sprake van dat het naar Harderwijk zou verhuizen, als onderdeel van een nationaal museum van technische verzamelingen. Dit project is echter afgeblazen en uiteindelijk belandde het museum op een onwaarschijnlijke plek: winkelcentrum Hoog Catharijne in Utrecht.

Op 26 september 1985 werd het Fonografisch Museum in het Gildenkwartier geopend door de staatssecretaris van economische zaken, P. H. van Zeil. In een artikel in De Telegraaf vertelt Belle dat hij de etalages zelf had getimmerd.

Helaas heb ik geen foto’s kunnen vinden uit de Utrechtse periode van het museum. Het museum was open van dinsdag t/m zaterdag op het adres Gildenkwartier 43. Deze locatie heeft nu een iets minder romantische bestemming: een filiaal van Euroland (vlakbij de Mediamarkt ).

Verhuizing naar Hilversum

Het Fonografisch Museum was slechts enkele jaren in Utrecht gevestigd, tot medio 1991. In 1993 verhuisde het naar het nieuwe gebouw van het Omroepmuseum in Hilversum, aan de Oude Amersfoortseweg. In die periode heb ik het museum wel eens bezocht. Toen kocht ik ook een boekje over het museum, met veel afbeeldingen en begeleidende tekst van Leo Boudewijns.

In 2006 werd het Omroepmuseum onderdeel van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid op het Media Park. Voor de fonografische collectie is nog maar een klein hoekje ingeruimd.

Grondlegger Harry Belle

Grondlegger Harry Belle overleed in 2012 op 82-jarige leeftijd. Daarmee is ongetwijfeld unieke kennis verloren gegaan op het gebied van historische geluidsdragers en afspeelapparatuur, zoals onderstaand filmpje indrukwekkend laat zien.